Η κνίδωση είναι μία αντίδραση υπερευαισθησίας του δέρματος, η οποία εκδηλώνεται με την έκθυση πομφών (περιγράφονται συχνά ως «πετάλες» ή «καντήλες» και συνοδεύεται από έντονο κνησμό (φαγούρα). Ετυμολογικά, ο όρος κνίδωση προέρχεται από τη λέξη κνίδη, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει τσουκνίδα. Επαφή του δέρματος με την τσουκνίδα προκαλεί φαγούρα, και τοπικά, εμφάνιση πομφών. Γι’ αυτό η πάθηση ονομάστηκε κνίδωση.

Οι πομφοί έχουν χαρακτηριστική εμφάνιση, δηλαδή ελαφρά ανασηκωμένο (πρησμένο) δέρμα, άλλοτε σχεδόν κυκλικό σχήμα κι άλλοτε ασαφές σχήμα που μοιάζει συνολικά με γεωγραφικό χάρτη, συνήθως είναι πιο ωχροί στο κέντρο και ερυθηματώδεις στην περιφέρεια. Οι πομφοί έχουν μεταναστευτικό χαρακτήρα, δηλαδή εμφανίζονται σε διάφορα σημεία του σώματος, μετά από λίγες ώρες (<24 ώρες) εξαφανίζονται, και επανεμφανίζονται κατά τον ίδιο τρόπο σε άλλα σημεία του σώματος κ.ο.κ.

Κάποιες φορές η κνίδωση συνοδεύεται από αγγειοοίδημα, πρήξιμο, δηλαδή, συνήθως στα χείλη, τα βλέφαρα, τα πτερύγια των αυτιών, τις παλάμες, τα πέλματα, τα γεννητικά όργανα. Σε ένα ποσοστό 10%, το αγγειοοίδημα μπορεί να εμφανίζεται μόνο του, χωρίς κνίδωση.

Οξεία κνίδωση ονομάζεται η κατάσταση που διαρκεί από λίγες ώρες έως και 6 εβδομάδες. Είναι αρκετά συχνή πάθηση, αφού υπολογίζεται ότι ένα 15%-20% του πληθυσμού μπορεί να παρουσιάσει ένα επεισόδιο οξείας κνίδωσης κάποια στιγμή στη ζωή του.

Η οξεία κνίδωση, συνοδευόμενη ή όχι από αγγειοοίδημα, μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα αλλεργικής αντίδρασης ή από άλλα μη αλλεργικά αίτια. Πιο αναλυτικά:

Α) ως αποτέλεσμα αλλεργικής αντίδρασης προκύπτει σε άμεση χρονική συσχέτιση (από λίγα λεπτά μέχρι το πολύ 2 ώρες) από την επαφή του ασθενούς με:

• Φάρμακα, κυρίως τα αντιβιοτικά.
• Νυγμό (τσίμπημα) εντόμου (μέλισσας ή σφήκας) σπάνια
• Τροφές σπάνια

Β) ως αποτέλεσμα μη αλλεργικών αιτίων, που είναι και το συνηθέστερο. Οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού ή του γαστρεντερικού σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Γ) Στις μισές περιπτώσεις περίπου το αίτιο της οξείας κνίδωσης δεν είναι δυνατό να εντοπιστεί.

Η θεραπεία της οξείας κνίδωσης/αγγειοοιδήματος συνίσταται σε:

• Καταπολέμηση ή απομάκρυνση του αιτιολογικού ή εκλυτικού παράγοντα
• Στη χρήση αντι-ισταμινικών φαρμάκων

Χρόνια Κνίδωση

Η  χρόνια κνίδωση προϋποθέτει χρονική διάρκεια των εξάρσεων και υφέσεων των εξανθημάτων μεγαλύτερη των 6 εβδομάδων. Περίπου 1 στους 10 από αυτούς που εμφανίζουν οξεία κνίδωση θα μεταπέσει στη χρόνια μορφή της. Αφορά κυρίως ενήλικες. Επηρεάζει συχνά σε πολύ σοβαρό βαθμό την ποιότητα ζωής των ασθενών.

Στη χρόνια κνίδωση υπάρχει επαναλαμβανόμενη έκθεση στον αιτιολογικό/εκλυτικό παράγοντα που ευθύνεται για την πάθηση. Η συμπτωματολογία εξακολουθεί να αναπαράγεται, όσο δεν αναγνωρίζεται και δεν αντιμετωπίζεται το υποκείμενο αίτιο. Ωστόσο στην πραγματικότητα ο ένοχος αναγνωρίζεται μόλις στο 50% των περιπτώσεων.

Κατηγορίες χρόνιας κνίδωσης:

Χρόνια αυθόρμητη κνίδωση, δηλαδή αυτή που εμφανίζεται  σε απουσία εξωτερικών φυσικών ερεθισμάτων. Αποτελεί το 65% περίπου των περιπτώσεων χρόνιας κνίδωσης.

Στη χρόνια αυθόρμητη κνίδωση ανήκει η αυτοαντιδραστική η οποία προκύπτει από την αλληλεπίδραση της άμυνας του οργανισμού (αυτοαντισώματα) με στοιχεία του ίδιου του οργανισμού (30%). Εντοπίζεται συνήθως σε ασθενείς που πάσχουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα, π.χ. θυρεοειδίτιδα. Σημαντικό στοιχείο στη διαγνωστική προσέγγιση είναι η διενέργεια δερματικής δοκιμασίας αυτόλογου ορού.

Στη χρόνια αυθόρμητη κνίδωση ανήκει και αυτή που συνδέεται με χρόνιες λοιμώξεις από βακτήρια, ιούς, παράσιτα ή μύκητες, π.χ. χρόνιες ιογενείς ηπατίτιδες, χρόνια παραρρινοκολπίτιδα). Αποτελεί το 5% περίπου των περιστατικών χρόνιας κνίδωσης.

Στην κατηγορία αυτή εντάσσεται και η ιδιοπαθής χρόνια κνίδωση (30%). Εδώ η διαγνωστική προσέγγιση αδυνατεί να αναγνωρίσει το ακριβές αίτιο.

Χρόνια επαγόμενη κνίδωση. Αποτελεί περίπου το 35% των περιπτώσεων χρόνιας κνίδωσης. Σε αυτήν τα συμπτώματα επάγονται από φυσικά αίτια, όπως τον μηχανικό ερεθισμό (ο γνωστός «δερμογραφισμός»), τη θερμότητα, το κρύο, την πίεση, τη δόνηση και σπανιότερα το ηλιακό φως.

Πρέπει να διευκρινιστεί ότι τροφές πολύ σπάνια προκαλούν χρόνια κνίδωση και εσφαλμένα πολλές φορές ακολουθούνται αυστηρές δίαιτες αποφυγής κάποιων τροφών.

Από την άλλη, είναι γεγονός ότι κάποιες τροφές περιέχουν ισταμίνη σε αυξημένη περιεκτικότητα ή προκαλούν έκλυση ισταμίνης (η ισταμίνη είναι η κύρια ουσία που προκαλεί τους πομφούς, γι’ αυτό και λαμβάνουμε αντι-ισταμινικά για την αντιμετώπιση της κνίδωσης).

Επομένως η μεγάλη κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν ισταμίνη (όπως αυτά που έχουν υποστεί ζύμωση -κρασί, μπίρα, ξίδι, κεφίρ, γιαούρτι, ξινόγαλα, παλαιωμένα τυριά, τουρσιά-, αλλαντικά, αποξηραμένα φρούτα, τα περισσότερα εσπεριδοειδή, τομάτα, μελιτζάνα, σπανάκι, αβοκάντο, ξηροί καρποί, καπνιστά ψάρια, γαύρος, σαρδέλες, σκουμπρί, τόνος) ή που απελευθερώνουν ισταμίνη (σοκολάτα, τσάι, γάλα, μπανάνες, φράουλες, ανανάς, οστρακοειδή, πολλά συντηρητικά και χρωστικές ουσίες τροφίμων) μπορεί να επιδεινώσει την κνίδωση, σε καμία περίπτωση, όμως, τα τρόφιμα αυτά δεν είναι υπεύθυνα ως αλλεργιογόνα για την κνίδωση.

Η θεραπεία της χρόνιας κνίδωσης καταρχάς περιλαμβάνει την αναγνώριση και αντιμετώπιση του υποκείμενου εκλυτικού παράγοντα ή της πάθησης που μπορεί, αιτιολογικά, να συσχετίζεται με την κνίδωση.

Στις περιπτώσεις που δεν ανευρίσκεται εκλυτικός παράγοντας, η θεραπεία εκλογής είναι η χορήγηση αντι-ισταμινικών φαρμάκων. Πρόκειται για ασφαλή φάρμακα που συχνά είναι απαραίτητο να χορηγηθούν σε μεγάλες δόσεις και μεγάλο χρονικό διάστημα προκειμένου να ελεγχθεί η συμπτωματολογία.

Αν τα αντι-ισταμινικά δεν επαρκούν, μπορούν να προστεθούν άλλες φαρμακευτικές ουσίες, π.χ κορτικοστεροειδή από του στόματος. Πρόσφατα, έλαβε έγκριση για τη θεραπεία της χρόνιας αυθόρμητης κνίδωσης ένας βιολογικός παράγοντας με το όνομα omalizumab (Xolair) με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Όσον αφορά στην πορεία της χρόνιας κνίδωσης, στο 50% των ασθενών η χρόνια κνίδωση υποχωρεί στα πρώτα 1-3 έτη, ενώ το 20% περίπου των περιπτώσεων έχει χρόνια υποτροπιάζουσα πορεία.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η χρόνια κνίδωση είναι μια απρόβλεπτη πάθηση, με περιόδους εξάρσεων και υφέσεων, που μπορεί να εξαφανιστεί εξίσου αιφνιδιαστικά όσο εμφανίστηκε.